SSK Müfettişi Sayın Resul Kurt ‘ un Diyalog dergisinde yayınlanan “ Sosyal Güvenlik Reformu Neleri Değiştirecek “ başlıklı yazısı bilgilerinize sunulmuştur.
SOSYAL GÜVENLİK REFORMU NELERİ DEĞİŞTİRECEK
I. GİRİŞ
5502 sayılı kanundan sonra Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, Bağ-Kur Genel Müdürlüğü, T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü ortadan kaldırılıp bu kurumların yerine, “Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı” kurularak norm ve standart birliği sağlanması yönünde önemli bir adım atılarak sosyal güvenlik kurumlarının tek çatı altında toplanması sağlanmıştır.
TBMM Plan Bütçe Komisyonu’nda Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlük tarihi bugüne kadar 3 kez ertelendi. Sendikalar ve diğer sivil toplum örgütleri reformla getirilecek bazı değişikliklere karşı çıkıyor. Bu nedenle yaşanan tartışmalar dolayısıyla 4. kez ertelenmesi de gün-
demde. Ama buna rağmen yasa çıkacak ve yürürlüğe girecek gibi görünüyor.
Hiç kimse sosyal güvenlik reformunun gerekliliğine itiraz etmemektedir. Yasa bir bütün olarak incelendiğinde herkesin eleştireceği hususlar mutlaka vardır. Başta emeklilik yaşı, aylık bağlama oranı ve prim gün sayısı olmak üzere birçok konuda sendikaların itirazları var. Toplumsal uzlaşma ve asgari müşterekte buluşulmalıdır.
Bu çalışmada, sosyal güvenlik reformu olarak adlandırılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile yapılacak bazı önemli değişiklikler açıklanmıştır.
II. SOSYAL GÜVENLİK REFORMU İLE GETİRİLECEK OLUMLU DÜZENLEMELER
1. İş Yeri Bildirgesi En Geç Sigortalı Çalıştırılmaya Başlanan Tarihte Verilecek
İşverenler, örneği Kurumca hazırlanacak işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihte, SGK’ya vermekle yükümlü olacak. Şirket kuruluşu aşamasında, çalıştıracağı sigortalı sayısını ve bunların işe başlama tarihini, ticaret sicili memurluklarına bildiren işverenlerin, bu bildirimleri SGK’ya yapılmış sayılacak. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimi en geç on gün içinde Kuruma bildirmek zorunda. Böylece kayıtlı iş yerlerinin süre geçirmesinden dolayı idari para cezası ile karşılaşmaları önlenecek.
2. Aylık Prim ve Hizmet Belge-sinin Verilme Süresi Değişiyor
Sosyal güvenlik reformunun yürürlüğe gireceği tarihten önce aylık prim ve hizmet belgesi ait olduğu ayı takip eden ayın son gününe kadar verilebiliyordu. Aylık prim ve hizmet belgesinin, ait olduğu ayı takip eden ayın kurumca belirlenecek gününe kadar Kuruma vermekle veya sigortalı çalıştırmadığı takdirde, bu hususu sigortalı çalıştırmaya son verdiği tarihten itibaren, on beş gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlü olacak.
3. Çalışanlar Bir Gün Önceden Bildirilmeye Devam Edilecek
İşverenler, 4/a (eski SSK’lılar) sigortalılarını, işe başlama tarihinden önce, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kuruma bildirmekle yükümlü olacak. Ancak inşaat iş yerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün, yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa iş yeri bildirgesi verilecek iş yerlerinde ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için,
çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar Kuruma verilmesi halinde, sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılacak. Böylece kayıt dışı istihdamla mücadelede önemli bir sistem devam ettirilmiş olacak.
4. Prim Alacağını Bir Yılda Tahsil Etmeyen Yöneticilere Kovuşturma Geliyor
Sosyal Güvenlik Kurumu, kamu idarelerinde iş yerinin özelliği nedeniyle primlerin farklı zamanlarda ödeme süresini belirlemeye yetkilidir. Prim alacaklarının tahsili için muacceliyet tarihinden itibaren en geç bir yıl içinde icra yoluna başvur-mayan Kurum yetkili personeli hak-kında genel hükümlere göre kovuşturma yapılacaktır.
5. Prim Borçları Katma Değer Vergisi İade Alacağından Mahsup Edilebilecek
Prim borçları katma değer vergisi iade alacağından mahsubu suretiyle de ödenebilir. Bu takdirde katma değer vergisi iade hakkı sahibi kendisinin, mal veya hizmet satın aldığı veya iştirak veya ortaklık ilişkisi için-de bulunduğu işverenlerin prim borçları için de mahsup talep edebilir.
6. İş Yeri Kayıtları On Yıl Sakla-nacak
İşveren, iş yeri sahipleri; iş yeri defter, kayıt ve belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yıl başından başlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl süreyle, tasfiye ve iflas idaresi memurları ise görevleri süresince saklamak ve Kurumun de-netim ve kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halinde on beş gün içinde ibraz etmek zorunda-dır. Daha önce özel sektör işverenleri için 5 yıl olan süre 10 yıla çıkarılmış olacaktır. Böylece işçiler açısından hak kayıpları ve suistimaller önlene-bilecek.
7. Bazı Sosyal Yardımlardan Prim Alınmayacak
5510 sayılı Kanunun 80. madde-sinde düzenlenen hükümlerle ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları, ayni yardımlar, işverenler tarafın-dan sigortalılar için ödenen özel sağlık sigortası primleri ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafın-
dan sigortalılar için bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin 20’sini geçmeyen bireysel emeklilik katkı payı tutarları, prime esas kazanca dahil edilmeyecek.
Ölüm, doğum ve evlenme yardımları ve kasa tazminatlarından sigorta primi alınmaması esasen doğru olmakla birlikte, ölüm, doğum ve evlenme yardımları ile kasa tazminatlarına da bir sınır getirilmelidir. Aksi halde, işçilere ölüm, doğum, evlenme nedeniyle yüksek tutarlarda ödeme-ler yapılmasına rağmen hiçbir prim alınmamış olacaktır.
8. Bağ-Kur’luya Süt Parası Ödenecek
Halen yürürlükte olan mevzuata göre, SSK’lılara doğum nedeniyle emzirme yardımı (süt parası) olarak 50 YTL, memurlara ise 123,72 YTL doğum yardımı ödeneği veriliyor. Bağ-Kur’luların ise bu hakkı yok.
Reformun ilk halinde altı ay süresince her ay asgari ücretin üçte biri olarak verilmesi öngörülen süt parası, yeni hazırlanan değişiklik tasarısında her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihinde geçerli olan asgari ücretin üçte biri (Halen 202,80 YTL) tutarında emzirme ödeneği verileceği öngörülmüştür. Özellikle Bağ-Kur’luların da emzirme ödeneği kapsamına alınması ve SSK’lılara öde-nen emzirme yardımının artırılması olumlu olmak-la birlikte, Yasa’nın ilk halinden geriye dönüş söz konusu.
9. Bağ-Kur’luya da İş Göremezlik Ödeneği Geliyor
Halen, SSK sigortalılarının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık halinde sigortalının sağlık tesislerine yatırılmak yahut bakımı Kurumca sağlanarak kaplıca veya içmelere gönderilmek yoluyla tedavi ettirildiği takdirde, hesaplanacak günlük kazancının yarısı, ayakta tedavi ettirildiğinde ise üçte ikisi oranında geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Bağ-Kur’lulara ise raporlu oldukları sürelerde geçici iş göremezlik geliri verilmemektedir.
Sosyal Güvenlik Reformu ile, ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, gelir vergi-sinden muaf olup esnaf ve sanatkâr sicili ile birlikte kanunla kurulan meslek odalarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar, tarımsal faaliyette bulunanlara iş kazası veya meslek hastalığı ya da analık halinde geçici iş göremezlik ö-deneği verilecek; ancak hastalık halinde verilmeyecek. Yani 5510 sayılı kanunun yürürlüğe girmeyen ilk halinden geriye dönüş var; ama yine de Bağ-Kur’lular açısından önemli bir değişiklik.
10. Reformdan Önce İşe Girenlerin Emeklilik Süresi Değişmiyor
Reformun yürürlük tarihinden önce işe girmiş olanlar için geçerli emeklilik yaşları ve şartlarından herhangi bir değişiklik yapılmayacak. Emeklilik yaşı 2036 yılına kadar kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaş ve 7000 gün olarak uygulanacaktır. Ancak reformdan sonra işe girenlerde 7000 gün sayısı her yıl 100’er gün artırılarak uygulanacak.
Halen hem memurlar, hem Bağ-Kur’lular hem de SSK’lılar için kadınlar-da 58 ve erkeklerde de 60 yaş sınırı 1999’dan beri uygulanıyor.
Ayrıca yaşlılıktan emeklilik de sistemin sigortası işlevini görüyor. Yani, kadınlarda 58 ve erkeklerde de 60 yaşına gelmesine rağmen prim gün sayısı yeterli olmayanlar da 5400 günle emekli olabiliyor.
11. Ölüm Sigortasından Yararlanma Şartları Eşitleniyor
Halen, T.C. Emekli Sandığından memurların dul ve yetimlerine aylık bağlanması için 10 yıl ve daha fazla süre prim ödeme koşulu şartı aranmak-tadır. Bağ-Kur’luların hak sahiplerine ise en az beş tam yıl sigorta primi ö-denmiş olması halinde dul/ yetim aylığı bağlanmaktadır. SSK’lılar ise 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 prim gün sayısı ile ölüm aylığı almaktadır.
Sosyal Güvenlik Reformu ile “Bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalıların hak sahipleri için ölüm aylığı;
a) En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır.” hükmü getirilmektedir.
Ölüm sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartlarında özellikle memurlar lehine bir değişiklik yapılıyor.
Reformla, ölüm sigortasından sağlanan 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalıların hak sahipleri için en az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması halinde, ölüm aylığı bağlanacağı öngörülüyor. Bu durumda da 10 tam yılı doldurmadığı için daha önce dul yetim aylığı bağlanmayan birçok kişi yeni düzenlemeden yararlanamayacak.
12. Evlilik ve Çeyiz Yardımı Eşitleniyor
Halen, evlendikleri takdirde SSK’da sadece kız çocuklara 24 aylıkları, Emekli Sandığından dul ve yetim aylığı alan eş ve kız çocukları ile memurun anasına da 12 aylıkları tutarında “Evlenme İkramiyesi (Çeyiz Parası)” verili-yor. Bağ-Kur’da “Evlenme İkramiyesi (Çeyiz Parası)” uygulaması yok.
Sosyal Güvenlik Reformu ile Kadın erkek ayrımı olmaksızın dul eşler ile kız çocuklarına ‘Evlilik ve Çeyiz Yardı-mı’ alabilecek. İşçi, memur, Bağ-Kur’lu ayrımı olmaksızın, kurumdan gelir veya aylık almakta iken evlenen (erkek veya kadın) eşler ile kız çocukları 12 aylıkları tutarında evlilik ve çeyiz yardımı ala-bilecek. Memurun anasına verilen çeyiz yardımı ise sona erdirilecek. SSK’lı yetim kız çocuklar açısından kayıp olmakla birlikte, özellikle Bağ-Kur’lu dul ve yetim kızlarla SSK’lı dul eşler açısından önemli bir hak getiriliyor.
13. Cenaze Yardımı Bir Asgari Ücret Olacak
SSK’lı vefat ederse ailesine veya cenazeyi kaldıran kimselere 243 YTL, Bağ-Kur’lu vefat ederse 235 YTL ve memur vefat ederse 918,65 YTL cenaze yardımı veriliyor.
Sosyal Güvenlik Reformu ile İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ve-ya sürekli iş göremezlik geliri, malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine, brüt asgari ücret tutarında (608,40 YTL) cenaze ödeneği verilecek. Reformun ilk halinde üç asgari ücret olan cenaze yardımı bir asgari ücrete düşürülmektedir.
14. İşsizin Emeklilik Primi İş-Kur’dan
4447 sayılı Kanun uyarınca sigortalı sayılanlardan işsizlik sigortasından yararlanacak şekilde işten ayrılanlar, Türkiye İş Kurumuna süresi içinde şah-sen başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri, iş sözleş-melerinin sona ermesinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmaları kaydıyla işsizlik ödeneği almaya hak kazanırlar. İşsizlik Sigortası Yasası, işsiz kalan kişiye işsizlik ödeneği dışında bazı ek imkânlar da sağlamaktadır. Buna göre, işsizlik sigortasından yararlanmaya hak kazanan kişi işsiz kaldığı süre içindeki tedavilerini yaptırabilecek, yeni bir iş bulması için devletten yardım alacak, meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitiminden yararlanabilecektir. Sosyal güvenlik reformu ile getirilen yeni düzenleme ile, işsizlik ödeneğinden yararlandırılan kişilere, işsizlik ödeneğinin hak edildiği süre içinde emeklilikle ilgili (uzun vadeli sigorta kolları) primleri İş-Kur tarafından ödenecektir.
15. Ücretler Bankaya Yatacak
Çalıştırılan işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde ödenenler özel olarak açılan banka hesabına yatırılacak. Böylece kayıt dışı istihdamın engellenmesine çalışılacak.
16. Kısmi Süreli Çalışanlar da İsteğe Bağlı Prim Ödeyecek
Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya prim ödeme gün sayısı, kısmi süreli (part-time) çalışan sigortalılar da aylık çalışma gün sayılarını 30 güne tamamlayacak şekilde isteğe bağlı sigorta primi ödeyebilecekler. Kısmi süreli (part-time) çalışan sigortalılar aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ö-demeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenen bu süreler, 4/(b) (Bağ-Kur) sigortalılık süresi olarak kabul edilecek.
17. İşverenler Kendi Şirketinden SSK’lı Olamayacak
4/b (eski adıyla Bağ-Kur) sigortalıları, kendilerine ait veya ortak oldukları iş yerlerinden, SSK’lı olarak bildirilemeyecekler.
18. Anlaşmalı Boşananların Yetim Aylığı Kesilecek
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile, eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilecektir. Bu kişilere ödenmiş o-lan tutarlar de geri alınacaktır.
19. Çifte Maaş Dönemi Bitecek
Hem eşinden, hem de ana ve/veya babasından ölüm aylığına hak kazananlara, tercihine göre eşinden ya da ana ve/veya babasından bağlanacak ay-lığı verilecek. Böylece, çifte maaş dönemi bitecek.
20. Fakirlerin Sağlık Primini Devlet Ödeyecek
Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı, brüt asgari ücretin üçte birinden (202,80 YTL) az olan vatandaşlar genel sağlık sigortalısı olacak ve primlerini devlet ödeyecek.
21. Dar Gelirlinin Sağlık Primi Düşük Tutulacak
Aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı; asgari ücretin üçte birinden asgari ücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz gün-lük tutarının üçte biri, asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı, asgari ücretin iki katından fazla olduğu tespit edilen kişiler için prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının iki katı prime esas asgari kazanç tutarı olarak esas alınacak.
22. Asgari İşçiliğe Uzlaşma Geliyor
İhaleli işlerde “teminat” iadesi, tamamlanmış bina inşaatı işlerinde de “yapı kullanma izin belgesi” alınabilmesi için; işverenlerin Sosyal Güvenlik Kurumuna prim borcu bulunmadığını gösterir “ilişiksizlik belgesi” almaları gerekmektedir. Yine, devamlı ve mevsimlik iş yerlerinde de işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik tutarının hesaplanması söz konusu olabilmektedir. Halen yürürlükte olan düzenlemeye göre, asgari işçilik hesabına ilişkin uzlaşma müessesesi yok.
Sosyal güvenlik reformu ile asgari işçilik matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı olarak uygulanacak idari para cezalarında, konuya ilişkin raporun ilgili Kurum ünitesine gönderilmesinden önce işverenle uzlaşma yapılabileceği öngörülmüştür. Bugüne kadar ki kurum uygulamasında en çok eleştirilen hususlardan biri de uzlaşma sisteminin olmamasıydı. TBMM’de görüşülmeyi bekleyen tas-lakla ilk defa sosyal güvenlik sistemimize getirilen uzlaşma ile yargı üzerindeki yük azaltılabilecektir. Uzlaşma ile sigorta primlerinde en fazla 15 oranına kadar indirim yapılabilecektir. Sigorta priminde yapılacak indirim konusunda uzlaşmaya varılması halinde, uygulanacak idari para cezası tutarlarının 20’si oranında indirim yapılmasında uzlaşıl-mış sayılacaktır. Uzlaşmaya varılması halinde bu durum tutanakla tespit edilecektir.
Burada yer alan yüzde 15 ve 20 oranlarının yetersiz olduğunu ve biraz daha teşvik edici
olması gerektiğini düşünüyorum.
23. Bağ-Kur Destek Primi Sorunu Çözülecek
Reformun ilk halinde en çok yakınılan konulardan birisi olan Bağ-Kur’luların sosyal güvenlik destek primi sorunu çözülüyor. Bunlardan, al-makta oldukları aylıklarının 15’i oranında sosyal güvenlik destek primi kesilecek.
24. Kadınlara Doğum Borçlanması Gelecek
Doğum yapan kadınların hem istirahat süresinde hem de ücretsiz izin döneminde emekliliğe ilişkin primleri işverenleri tarafından ödenmediği için, mevcut sistemde doğum yapan kadınlar mağdur olmaktaydı.
Reformla birlikte en azından ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri talep tarihindeki prime esas günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında kendilerince belirlenen günlük kazancın 32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde sigortalılar veya hak sahipleri tarafından ödenmeleri şartı ile borçlandırılarak bu süreler sigortalılıklarına
sayılacak.
25. Otuz (30) Günle Tedavi Gelecek
Genel sağlık sigortası ile birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ö-denmesi halinde tedavi olabilecek. Halen SSK’lılarda 90 gün, Bağ Kur’lularda ise 4-8 ay olan bu sürenin 30 güne indirilmesi son derece olumludur. Ayrıca, SSK ve Bağ-Kur’da yurt dışı tedavisi için aranan son bir yıl içinde 300 gün prim ödeme koşulu da 30 güne indirilmektedir.
II. SOSYAL GÜVENLİK REFOR-MU İLE GETİRİLECEK OLUMSUZ DÜZENLEMELER
1. Bağ-Kur’lunun Primi İşçisinin Ücretine Bağlanıyor
Halen Bağ-Kur Kanunu’na göre, 24 gelir basamağı var. Bağ-Kur’lular bulundukları basamağa göre prim ödüyor.
Sosyal Güvenlik Reformu ile Bağ-Kur’lu olmasını gerektirecek bir faaliyette bulunan kişiler (vergi mükellefiyeti, ticari faaliyet, şirket ortaklığı gibi), asgari ücret ile asgari ücretin 6,5 katı arasında olmak koşuluyla her ay dilediği rakam üzerinden yüzde 33,5 veya 39 arasında oranında (Yaptığı işin tehlikesine göre değişmektedir.) prim ödemekle yükümlü tutuluyor.
Ancak 4/b’ li (Bağ-Kur’lu) işveren olup işçi çalıştırıyorsa en yüksek ücret ödediği işçisinden daha az gelir beyan edemeyecektir. Bu durum, işçi ücretlerinin kayıt dışına itilmesini teşvik edecektir.
2. Her Şirket ortaklığından Ayrı Bağ-Kur Primi Alınacak
Halen, Bağ-Kur’lu olması gerekenler kaç şirkette ortak olurlarsa olsunlar, her ay sadece bir kez Bağ-Kur primi ödemektedirler. Yani ödenecek Bağ-Kur primi, ortak olunan şirket sayısına bağlı olmayıp sadece bir kez ödenmektedir.
Sosyal Güvenlik Reformu ile Bağ-Kur’lu olmayı gerektiren şekilde bir-den fazla şirkete ortak olunması halinde, her şirketten ayrı ayrı prim alınması
öngörülmektedir. Özellikle doktor, mali müşavir, mühendis, mimar gibi bir-çok kişinin gerçekten hiç-bir ortaklığı olmamasına rağmen sırf Yasa hükümlerine uygunluk sağlanması için hatır ortağı olanlara büyük yük gelecek.
3. Erken Yaşlananlar Daha Geç Emekli olacak
55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde, yaşlılık aylığından yararlanacak. Böylece erken yaşlanma halinde 50 olarak uygulanan yaş, 55’e çıkmış olacak.
4. Bağ-Kur’lunun Kazancından Prim Alınacak
Bugüne kadar uygulanan sistemde, Bağ-Kur’lular 24 gelir basamağından bulundukları basamağa göre prim ödemekteydi. Ancak sosyal güvenlik re-formu bunu değiştirecek ve Bağ-Kur’lulardan beyan edecekleri kazançlar üzerinden prim alınacak. Buna göre, 4/b (Bağ-Kur) sigortalıları tarafından Kurumca belirlenen sürelerde aylık prime esas kazanç beyan edilecek. Ancak be-yan edilen kazanç-ta bir değişiklik olması durumunda, sigortalının yeniden beyan ettiği kazanç üzerinden hesaplanan prim tahsil edilecek. Sigortalı aynı zamanda işveren ise beyan edeceği aylık kazancı, çalıştırdığı sigortalıların kazancının en yükseğinden az olamayacak.
Beyanda bulunmayan veya beyan ettiği kazancın düşük olduğu tespit e-dilen sigortalıların prime esas kazançları, tespit edilen kazanç düzeyine çıkartılarak beyan edilen kazançla arasındaki farkın primi gecikme cezası ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilecek. Ancak burada, Bağ-Kur’luların kazancının nasıl tespit edileceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu düzenlemenin fiilen uygulanma imkânı olmadığı görülmektedir. Bağ-Kur’lunun o ayki kazancının ne olduğunu, kendisi dahi bilememektedir.
5. SSK Topluluk Sigortası Kalkıyor
Halen sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelerde Türk işverenler tarafından istihdam edilen Türk işçilerinin sosyal güvenlikleri 506 sayılı kanunun 86’ncı maddesi uyarınca “topluluk sigortası” ile sağlanmaktadır. 5510 sayılı kanunda ise yurt dışında Türk işverenler tarafından çalıştırılan iş-çilerin tüm sigorta kollarına tabi sigortalı olarak çalıştırılması öngörülmekteydi. Ancak 5510 sayılı kanunda yer alan bu hükmün uygulamasından daha başlamadan vazgeçiliyor.
Taslakta, Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamayan ülkelerde Türk işverenlerin yurt dışındaki iş yerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri hakkında emeklilik primi olan uzun vadeli sigorta kolu primleri alınmayacağı, sadece kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hü-kümleri uygulanacağı ön-görülüyor.
Ayrıca topluluk sigortası kapsamında SSK’lı olan avukat ve noterler re-formdan sonra 4/b (Bağ-Kur) sigortalısı olacaklar.
6. İsteğe Bağlı SSK Sigortalılığı Bitecek
Reformla birlikte, SSK isteğe bağlı sigorta bitecek. İsteğe bağlı sigorta primleri ödenen süreler Bağ-Kur sigortalılığı gibi değerlendirilecek, emeklilikleri 9000 prim günüyle mümkün olacak.
Reformla birlikte, isteğe bağlı sigortalılara sağlık yardımı da verilecek olması önemli bir gelişme olmak-la birlikte, bu sürelerin Bağ-Kur sigortalılığı olarak devam ettirilecek olmasından dolayı özellikle eskiden beri isteğe bağlı SSK sigortasına prim ödeyenler mağdur olacak.
7. “Çalışan Kadın”ın Dul Aylığı Düşürülüyor
Ölen sigortalının 33’üncü madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının; dul eşine 50’si; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise bu Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi çalışmaları sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde, aylığının 75’inin bağlanacağı belirtilmektedir. Çalışan kadının dul aylığı 25 eksiltilmektedir.
8. Ücret Dışındaki Ödemelerin Tavanı Aşan Kısmından Prim Alınacak
Halen, sigortalılara ödenen ücret dışındaki diğer ödemelerin üst sınırı a-şan kısmından sigorta primi kesilmemektedir.
Sosyal Güvenlik Reformu ile ücret dışındaki diğer ödemelerin üst sınırı aşan kısmından, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak on iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edileceğine ilişkin bir hüküm getirilmektedir.
9. Yıpranma Payı Kalkıyor
Bugüne kadar bu haktan faydalandırılan basın ve gazetecilik iş yerlerin-de İş ve Basın Kanunu’na göre çalışanlar, hava yolları uçuş personeli, lokomotif makinistleri, infaz koruma memurları, posta dağıtıcıları, TRT’de haber hizmetinde çalışanlar, Devlet Tiyatrosu sanatkarları, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın şef ve üyelerinin fiili hizmet süresi zammı hakları kaldırılmaktadır. Bu kişiler için Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadar kazandıkları süreler emeklilik yaşından düşecek.
Kanun’a göre; TSK, emniyet ve MİT mensupları ile dalgıçlar, radyoaktif maddelerle yapılan işlerde çalışanlar, asit üretimi yapılan yerlerde, demir ve çelik fabrikalarında ve kurşun izabe fırınlarında çalışanlara bir yılda 90 gün fiili hizmet zammı verilecek.
Kurşun ve arsenik işleri, cam fabrikaları, çimento fabrikaları, kok fabrikaları ve termik santralleri, alüminyum fabrikaları, döküm fabrikaları ile itfaiye ve yangın söndürme işlerinde çalışanlar ise 60 günlük fiili hizmet zammın-dan yararlanacak.
Fiili hizmet zammından yararlanmak için belirtilen iş kollarında en az 10 yıl (3600 gün) çalışma koşulu aranacak. Yer altında çalışanlarda ise bu süre 5 yıl (1800 gün) olacak.
Yer altında çalışanlar hariç, fiili hizmet zammı almaya hak kazananların süreleri, 3 yılı geçmemek üzere emeklilik yaş hadlerinden indirilecek. Daha önce bu düzenleme, 5 yıl olarak uygulanıyordu.
10. Reformdan Sonra İlk Defa Çalışmaya Başlayanların Emeklilik Sonrası Çalışması Kaldırılıyor
5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olan kişilerden, yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra 5510 sayılı Kanuna göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilecektir. Bu düzenleme ile, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlananların sosyal güvenlik
destek primi ödeyerek çalışmaları kaldırılmaktadır.
11. 2036’dan Sonra İşe Girenlerin Emeklilik Yaşı Artacak
Sosyal güvenlik reformu yürürlüğe girdikten sonra;
1 Ocak 2036 ile 31 Aralık 2037 tarihleri arasında kadınlarda 59, erkeklerde 61;
1 Ocak 2038 ile 31 Aralık 2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,
1 Ocak 2040 ile 31 Aralık 2041 tarihleri arasında kadınlarda 61, erkeklerde 63;
1 Ocak 2042 ile 31 Aralık 2043 tarihleri arasında kadınlarda 62, erkeklerde 64;
1 Ocak 2044 ile 31 Aralık 2045 tarihleri arasında kadınlarda 63, erkeklerde 65;
1 Ocak 2046 ile 31 Aralık 2047 tarihleri arasında kadınlarda 64, erkeklerde 65 yaş olarak uygulanacak. Kadın ve erkeklerde 2048 yılından sonra emeklilik yaşı 65’te eşitlenecek.
Ancak reformdan sonra işe girenlerde 2036 yılına kadar, 58-60 olan yaş koşulu değişmemekle birlikte 7000 olan gün sayısı her yıl 100’er gün artırılarak (7100, 7200, 7300… gibi) uygulanacak. Bu süre, 2028 yılında 9000 güne ulaşacak. İlk defa 2028 yılında işe girecek olan bir sigortalının emekliliğinde 9000 gün prim ödeme şartı aranacak.
12.Yaşlılık Aylığının Hesaplanması Değişiyor
5510 sayılı Kanun kapsamındaki 4/a ve 4/b (eski SSK ve Bağ-Kur’lular) ile ilk defa 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra 4/c (memur) ben-dine göre sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutar olarak hesaplanacak.
Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katı olacak.
13. Aylık Bağlama Oranı Düşüyor
Halen, SSK’da aylık bağlama oranı, 1999 ve öncesi dönem için 5000 güne göre yüzde 60 ve 5000 günden sonraki her 240 gün için yüzde 1 zamlı olurken, 2000 yılından itibaren ise sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 360 günü için 3,5; sonraki 5400 günün her 360 günü için 2 ve daha sonraki her 360 gün için 1,5 oranlarının
toplamıdır.
Halen, Emekli Sandığı Kanunu’nda emekli, adi malullük ve vazife malullüğü aylıkları, (a) fıkrasına göre tespit edilen rakamların her yıl Bütçe Kanunu’nda tespit edilen katsayı ile çarpılması sonunda bulunacak tutarın fiili ve itibari hizmet toplamı 25 yıl olanlara 75’i, 25 yıldan az olanlara her tam yıl için 1 eksiği, fazla olanlara da her tam yıl için 1 fazlası üzerinden bağlanır.
Halen, Bağ-Kur Kanunu’nda; aylık bağlama oranı, 1999 ve öncesi dönemi için 25 yıla göre yüzde 70 olup 25 yıldan fazla her yıl için yüzde 1 zamlı iken 2000 ve sonrası için sigortalının toplam sigortalılık süresinin ilk on tam yılının her bir yılı için 3,5; takip eden on beş tam yılın her bir yılı için 2 ve yirmi beş yıldan fazla her bir tam yıl için 1,5 oranlarının toplamıdır.
Sosyal Güvenlik Reformu ile hem aylık bağlama oranı düşürülüyor, hem de tavan getiriliyor. Mevcut yasalardaki oranlar daha yüksek, hem de memurlarda yüzde 100 işçi ve esnafta tavan sınırlaması yok. Aylık bağlama oranı, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için 2 olarak uygulanacak. Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır. Ancak aylık bağlama oranı 90’ı geçemeyecek.
14. Gelişme Hızının Sadece Yüzde 30’u Emekli Aylığı Hesabında Dikkate Alınacak
Halen yürürlükteki mevzuata göre, SSK ve Bağ-Kur’da sigortalının aylık tahsis talebine kadarki döneme ait kazançları, “TÜFE+Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYİH)” formülünden oluşan katsayıya göre güncelleniyor. Ya-ni TÜFE ve Gelişme Hızının (GH) yüzde 100’ü dikkate alınıyor.
Reformla birlikte, emekli aylıkları sadece bir önceki yılın TÜFE’si kadar
artacak ama emekli aylığına esas ortalama kazancı belirlerken, geçmiş yıl kazançlarını güncellerken, GH’nin hepsi değil, sadece yüzde 30’u dikkate alınacak olması emekli aylığına esas kazançların eskiye göre daha düşük olacağı
anlamına gelmektedir.
IV. SONUÇ
Tüm eleştirilere rağmen, 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu” son yıllarda yapılan en önemli reformlardan biridir. Yapılan düzenlemeler sonucunda, sigortalılar arasındaki norm ve standart birlikteliği sağlanmaya çalışılmıştır.
Bütün olarak incelendiğinde herkesin eleştireceği hususlar mutlaka vardır. Başta emeklilik yaşı, aylık bağlama oranı ve prim gün sayısı olmak üzere birçok konuda itirazlar var.
Toplumsal uzlaşma ve asgari müşterekte buluşulmalıdır.