Enflasyon Muhasebesi Yeniden Değerleme Vergisinin İadesi

Ferit TAŞ
VDK Başkan Yardımcısı (E)
Maliye Müfettişi (E)

1. GİRİŞ:

Beklenmeyen kur şoklarının etkisiyle, son iki ay içinde çok yüksek oranlarda ÜFE endeksleri açıklandı ve bunun neticesinde 213 sayılı VUK mükerrer madde 298’e göre enflasyon düzeltmesinin şartları oluştu diyebiliriz. Diğer taraftan hem 09.06.2021 hem de 14.10.2021 tarihinde yeniden değerleme hükümleri getirilmiştir. İdarenin bu hükümler ile tutarlı olmak ve meslek mensupları ile muhasebe sistemlerine süre tanımak için uygulamayı gözden geçirdiği ve ilgili STK’lardan görüşler aldığı duyumları bulunmaktadır.

Yazımızın konusu, enflasyon muhasebesi uygulamasına geçilme ihtimali ve bu durumda 7326/11 kapsamında yeniden değerleme yaparak ilk taksitlerini ödeyen mükelleflerin ne şekilde hareket etmesi gerektiği, ödemiş oldukları vergileri iade alınmasının mümkün olup olmadığı üzerinedir.

2. MEVZUAT:

Vergi Usul Kanununun Mükerrer 298’inci maddesine göre: “Enflasyon düzeltmesi ve yeniden değerleme oranı Mükerrer Madde 298- A) Malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetler aşağıdaki hükümlere göre enflasyon düzeltmesine tâbi tutulur. 1.Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutarlar. … Cumhurbaşkanı; bu maddede yer alan %100 oranını %35’e kadar indirmeye veya tekrar kanunî seviyesine kadar yükseltmeye, %10 oranını ise %25’e kadar çıkarmaya veya tekrar kanunî seviyesine kadar indirmeye yetkilidir…”

03.06.2021 tarihli ve 7326 sayılı Kanunun 11’inci maddesiyle gelen hükmün ilgili kısımları şöyledir: “Birinci fıkrada sayılan mükellefler bu fıkranın yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla aktiflerine kayıtlı bulunan taşınmazlar ile amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerini … 31/12/2021 tarihine kadar yukarıda yer alan kapsam, şart ve hükümlere uymak koşuluyla yeniden değerleyebilirler… değer artışı tutarı üzerinden %2 oranında hesaplanan vergi, … üç eşit taksitte ödenir. ””

14.10.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7338 sayılı Kanunun 52’nci maddesi ve 31. maddesiyle de yeninden değerleme hükümleri getirilmiştir. 52. maddede 7326’daki gibi 2% vergili, 31. maddede vergisiz yeniden değerleme hükümleri mevcuttur.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın “Vergi Usul Kanununun Geçici 31’inci Maddesi Kapsamında Yeniden Değerleme Uygulaması” başlıklı 2021/1 ve 2018/1 VUK Uygulama İç Genelgeleri’nin (Vergi Usul Kanunu kapsamında yeniden değerleme uygulaması konulu) ilgili bölümleri şöyledir: “5- Diğer Hususlar: a) Beyanname verilerek tahakkuk ettirilen vergilerin vadesinde ödenmesi gerekmektedir. Tahakkuk eden verginin vadesi içinde ödenmemesi veya kısmen ödenmesi halinde geçici 31 inci madde hükümlerinden yararlanılmayacak olup tamamen veya kısmen ödenmeyen tutarlar için takip işlemleri yapılmayacaktır. Bu durumda tahakkuk eden vergiler (faiz, ceza ve pişmanlık zammı dahil) terkin, kısmen yapılan tahsilatlar ise reddedilerek 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 23’üncü maddesi ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 88’inci maddesinin 16’ncı fıkrası hükmü dikkate alınmak suretiyle red ve iade edilecektir. Madde hükmünden faydalanma hakkını kaybeden mükelleflerce, yasal defter kayıtlarında yapılmış olan yeniden değerleme kayıtlarının muhasebe kaidelerine göre düzeltilmesi icap etmekte olup, vergi daireleri bu durumda olan mükelleflerin defter kayıtlarını kontrol edeceklerdir. Ayrıca, yeniden değerlemeye tabi tutulan taşınmazlar için hak kaybının ortaya çıkması ve kayıtların düzeltilmesi, bu taşınmazların sonraki dönemlerde yeniden değerlemeye tabi tutulabilmesine olanak vermemekte olup, mükellefler tarafından sonraki dönemlere ilişkin verilen beyannamelerde bu hususa vergi dairelerince dikkat edilecektir.

3. DEĞERLENDİRME

3.a- Enflasyon Muhasebesi Uygulanacak mı?

ÜFE endeksleri 2018 Aralık ayında 422.94, 2021 Kasım ayında 858,43 olarak gerçekleşmiştir. Yani son 35 ayda ÜFE endeksinde 858,43/422,94-1=%103 artış olmuştur. Aralık ayında bu oranın 100% oranının altına inmesi mümkün gözükmediğinden, enflasyon düzeltmesinin kanuni şartları oluşmuştur diyebiliriz.

2004 yılından bu yana şartları gerçeklemediği için uygulanmamakta olan enflasyon muhasebesinin gerek meslek mensuplarının gerekse muhasebe sistemlerinin düzenlemeye hazırlıksız yakalanması nedeniyle, uygulamasının en azından ertelenmesi için, Kanuni değişiklik yapılması gerekmektedir. Çünkü Cumhurbaşkanının 100% oranını düşürme yetkisi olmakla birlikte, artırmaya yetkisi yoktur.

Yeninden değerleme uygulamaları Haziran 2021 itibariyle 7326 sayılı Kanun kapsamında yürürlüğe girmiş ve akabinde Ekim 2021’de 7338 sayılı Kanun ile pekiştirilmiştir. Dolayısıyla bu uygulamayı tutarlı kılmak adına ve uygulamada yaşanacak zorlukları da gözeterek, yapılacak kanuni düzenleme ile enflasyon muhasebesinin ötelenme ihtimali vardır.

Bu hususun takibinde ve idareye geri bildirimler verilmesinde TÜRMOB başta olmak üzere STK’lara da büyük bir sorumluluk ve rol düştüğü tabidir. Bununla birlikte tercihin enflasyon muhasebesinin kaldırılması yönünde değil ötelenmesi veya hadleri yükselterek uygulamayı daraltması şeklinde olması, bilançoları enflasyonla önemli ölçüde bozulan mükelleflerin haklarının korunması açısından önemlidir.

3.b- Enflasyon Düzeltmesi Gelirse, Yeniden Değerlemeye Gerek Var mı? 

Yeniden değerleme ile sağlanan avantajların çoğu enflasyon düzeltmesi ile de sağlanmakta olup 2% vergi ödemesi yoktur. Bu nedenle yeniden değerleme uygulamasından faydalanmamış mükellefler, enflasyon düzeltmesi yapabilirler. Ancak şirket ve iktisadi kıymet bazında ayrıntılı değerlendirme yapmak da gereklidir. Bazı durumlarda yeniden değerleme enflasyon düzeltmesinden avantajlı olabilir.

3.c- Enflasyon Düzeltmesi Gelirse, Beyan Edilen Yeniden Değerleme İptal Edilebilir mi? Bu Kapsamda Ödenen Vergi İade Alınabilir mi?

2021/1 ve 2018/1 VUK Uygulama İç Genelgelerinde; beyanname verilerek tahakkuk ettirilen vergilerin vadesinde ödenmesi gerektiği, tahakkuk eden verginin vadesi içinde ödenmemesi veya kısmen ödenmesi halinde geçici 31 inci madde hükümlerinden yararlanılmayacağı, tamamen veya kısmen ödenmeyen tutarlar için takip işlemlerinin yapılmayacağı, bu durumda tahakkuk eden vergilerin faiz, ceza ve pişmanlık zammı dahil terkin edileceği, kısmen yapılan tahsilatların ise red ve iade edileceği, madde hükmünden faydalanma hakkını kaybeden mükelleflerce, yasal defter kayıtlarında yapılmış olan yeniden değerleme kayıtlarının muhasebe kaidelerine göre düzeltilmesinin icap ettiği, vergi dairelerinin bu durumda olan mükelleflerin defter kayıtlarını kontrol edeceği ifade edilmiştir.

Bu kapsamda taksit ödememe suretiyle şartlar ihlal edilerek yeniden değerleme iptal edilebilir. Bu durumda ödenen taksitlerin iadesi de alınabilir. Ancak ihlalin şekil şartlarına dikkat etmek gereklidir. Ödemelerini taksitle değil peşin yapmış mükelleflerin iade sürecine ilişkin ise bir düzenlemeye rastlanmamıştır.

3.d- Bu Belirsizlikte Ne Yapmak Lazım?

Yukarıdaki açıklamalarımız ve her mükellef ile iktisadi kıymetin kendi durumu göz önünde bulundurularak değerlendirme yapmakta fayda vardır. Bu konuda karar almadan önce genel olarak aşağıda açıkladığımız çerçeveden hareket edilebilir.

Aralık 2021 dönemi için 7326/11 kapsamında 2% vergi ödeyerek yeniden değerlendirmeden faydalanmayı planlayan mükellefler yılın son haftasına kadar bekleyerek, enflasyon düzeltmesi uygulanıp uygulanmayacağını anlamaya çalışmalıdır. Eğer enflasyon muhasebesi uygulanırsa, yeniden değerlemeye gerek kalmaz. Eğer enflasyon muhasebesi uygulanmaz ise, 7326 sayılı Kanundan faydalanılabilir. Her ne kadar bir yıl daha bekleyerek her şey kesinleşince 7338 sayılı Kanundaki aynı hükümden faydalanma imkanı olsa da, ilgili yıldaki amortisman faydası, finansman gider kısıtlaması, örtülü sermaye, bilançonun 2021 sonunda güçlü gösterilmesi vb. sebepler ile 2021 yılı için 7326 sayılı Kanundan faydalanmak daha avantajlı olabilir. Ancak yukarıda yer verilen sebeplerden dolayı, ivedi olarak yeniden değerlemeye ihtiyaç duymayan mükellefler (zarar beyan eden, finansman gider kısıtlaması ve örtülü sermaye kısıtlaması önemsiz olan), gelişmeleri izleyerek duruma göre enflasyon muhasebesi veya 7338’den faydalanabilir.

Eylül 2021 döneminde 2% vergi ödeyerek yeniden değerlendirmeden faydalanan mükellefler acele karar vermemeli, yılın son haftasına kadar enflasyon muhasebesine ilişkin gidişatı izlemelidir. Eğer enflasyon muhasebesi uygulanmazsa, kalan taksitler de ödenerek yeniden değerlemeden faydalanılabilir. Eğer enflasyon muhasebesi uygulanırsa, kendi durumuna göre, 2% verginin ikinci taksitini ödemeyerek ve ilk taksitin iadesi için vergi dairesine başvurma imkanı vardır. Bu takdirde 2021 yılında yapılan değerleme iptal olacaktır. Bu karar mükellef bazında ve iktisadi kıymet bazında değişebilir.

Enflasyon muhasebesi uygulamasının akıbetinin 2021 sonuna kadar belli olmaması ihtimali, karar alınması en zor senaryo olacaktır. Zira idare sorun çözümünde proaktif olmak yerine, son ana kadar hareketsiz kalabilmektedir. Bu durumda enflasyon muhasebesi uygulanacağı düşünülerek, 2% verginin ikinci taksiti ödenmeyerek iade süreci başlatılabilir. Sonradan enflasyon muhasebesi uygulanmazsa 7338/52 kapsamında aynı düzenlemeden faydalanılabilir. Diğer bir alternatif ise ikinci taksiti de ödeyerek süreci iki ay daha takip etmektir. Bu durumda idarenin iade süreçlerini zorlama ihtimalinde oluşacak finansman yükü de değerlendirilmelidir.

Açıklamalarımız genel kurallara ilişkin olup, karar anında konunun uzmanı ile ayrıntılı çalışmakta fayda vardır. Zira konu çok karışık olup, yürürlükte olan dört farklı yeniden değerleme uygulaması mevcuttur. Bu ay içerisinde mevzuatlar da gelebilir. Ayrıca her bir mükellef ve iktisadi kıymet bazında farklı durumlar oluşabilir.

4. SONUÇ

Yukarıda açıklandığı üzere, mevcut mevzuata göre enflasyon muhasebesi şartları oluşmuş gözükmektedir. Kanun çıkarılarak erteleme veya kaldırılma ihtimali de vardır. Zira muhasebe sistemleri ve meslek mensupları 17 yıldır uygulaması olmayan enflasyon muhasebesine hazır değildir. Ayrıca 7326/11,7338/52 ve 7338/31 uygulamalarını getiren idarenin, tutarlı olmak adına da enflasyon muhasebesini erteleme ihtimali mevuttur.

Enflasyon muhasebesi uygulanırsa, 7326/11 kapsamında yapılan yeniden değerleme üzerinden hesaplanan ve tahakkuk ettirilen 2% verginin terkin edilerek, tahsil edilen tutarların mükelleflere red ve iadesi mümkündür.

Şu anda dört farklı yeniden değerleme uygulaması gündemdedir. Enflasyon muhasebesinin durumuna göre izlenebilecek yol haritası yukarıda anlatılmıştır. Her ihtimale hazırlanmakta ancak, taksit ödeme dahil hiçbir resmi işlem yapılmadan yıl sonunda netleşebilecek durumu beklemekte fayda vardır. Karar alırken, yukarıdaki genel kurallar yanında, mükellef ve iktisadi kıymet bazında değerlendirme yapmak gereği tabidir.