Vergisel Teşviklerin Kalkınmaya Etkisi Malatya Örneği
Malatya İli’nde Teşvikli Yatırımlar Üzerinde Değerlendirme
Ülkemizde bölgeler arası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklarını azaltmak ve ekonomik gelişmeyi hızlandırmak amacıyla genel teşviklere ek olarak, bazı yöreler için uygulamaya konulan özel teşvik tedbirleri ile yatırımlar ve istihdam faaliyetleri teşvik edilmektedir.
2000 yılından günümüze son yirmi yıllık dönemde Malatya iline yönelik teşvik uygulamalarında, başta vergisel teşvikler olmak üzere istihdam teşvikleri ile sağlanan ekonomik katkı değerlendirildiğinde özellikle 2018-2020 döneminde uygulanan Cazibe Merkezi Programı desteklerinin Malatya ekonomisine önemli katkı yaptığı görülmektedir.
2004 yılında uygulamaya konulan Malatya’nın da içinde yer aldığı 5084 sayılı yatırımların ve istihdamın teşviki ile bazı kanunlarda değişiklik yapılması hakkında kanunla Kalkınmada Öncelikli Yöreler (KÖY) 36 il olarak belirlenmiştir. İlerleyen yıllarda 5350 ve 6846 sayılı kanunlarla il sayısı 49 çıkartılmış ve son olarak 51 ili kapsayacak şekilde uygulama süresinin uzatılması ile 31.12.2020 tarihine kadar devam etmiştir.
Türkiye genelinde uygulanmak üzere 2012 yılında uygulamaya konulan 15.06.2012 tarihli ve 2012/3305 sayılı yatırımlarda devlet yardımları hakkında kararla yürürlüğe giren Yeni Teşvik Sistemi ile birlikte bölgesel teşvik sistemine geçilmiş ve Malatya 4. Bölgede yer almıştır. Malatya’nın 4.bölge yer alması ve 4.bölge desteklerinden yararlanmasına rağmen yatırımın organize sanayi bölgesinde (imalat sanayine yönelik yatırımlar) gerçekleştirilmesi durumunda yatırımcıların 5.bölge desteklerinden yararlanma imkânı sağlanmıştır.
Aşağıdaki tabloda özet olarak çıkartılan bilgiler değerlendirildiğinde 2001-2020 yıllarını kapsan dönemi onar yıllık dönemler halinde eski ve yeni teşvik sistemi kapsamında kıyasladığımızda devlet tarafından sağlanan desteklerin yatırımlar açısından 2001-2010 dönemi ile 2011-2020 dönemi arasında önemli fark olduğu. Devlet tarafından sağlanan teşviklerin yatırımlar açısından yatırımcıları olumlu olarak yönlendirdiği görülmektedir.
| YILLAR | Belge Adet | Yatırım Tutarı Milyon TL. | İstihdam (Kişi) | YILLAR | Belge Adet | Yatırım Tutarı Milyon TL. | İstihdam (Kişi) |
| 2001 | 19 | 60 | 833 | 2011 | 47 | 285,00 | 1.749 |
| 2002 | 26 | 71 | 1.295 | 2012 | 35 | 499,00 | 2.474 |
| 2003 | 19 | 70 | 1.332 | 2013 | 28 | 352,00 | 1.221 |
| 2004 | 34 | 36 | 2.288 | 2014 | 29 | 467,00 | 653 |
| 2005 | 22 | 16 | 2.488 | 2015 | 34 | 209,00 | 583 |
| 2006 | 26 | 61 | 977 | 2016 | 45 | 272,00 | 607 |
| 2007 | 18 | 25 | 756 | 2017 | 111 | 2.023,00 | 4.010 |
| 2008 | 30 | 58 | 763 | 2018 | 96 | 949,00 | 10.068 |
| 2009 | 22 | 33 | 1.882 | 2019 | 91 | 1.882,00 | 9.029 |
| 2010 | 52 | 265 | 1.654 | 2020 | 91 | 3.100,00 | 7.929 |
| TOPLAM | 268 | 695 | 14.268 | 607 | 10.038 | 38.323 | |
| Yıllık Ort. | 27 | 70 | 1.427 | 61 | 1.004 | 3.832 | |
| Genel Toplam | 875 | 10.733 | 52.591 | ||||
2001-2020 Dönemini kapsayan yıllardaki yatırımların sektörel (üst) olarak dağılımına baktığımızda ise;
ilk sırada imalat sektörünün yer aldığı ikinci sırada ise hizmet sektörünün yer aldığı görülmektedir. Dünya kayısı başkenti olarak bilenen ve dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık yüzde seksen beşini karşılayan Malatya da tarımsal yatırımların azlığı ise dikkat çekmektedir.
| 2001-2020 DÖNEMİ YATIRIMIN SEKTÖREL DAĞILIMI | ||||||
| Sektör | Belge Adet | Yatırım Tutarı Milyon TL. | İstihdam (Kişi) | Belge Adet % | Yatırım Tutarı Milyon TL.% | İstihdam (Kişi) % |
| Enerji | 123 | 761 | 395 | 14,06 | 7,09 | 0,75 |
| Hizmet | 195 | 2.183 | 6.235 | 22,29 | 20,34 | 11,86 |
| İmalat | 511 | 7.331 | 44.778 | 58,40 | 68,30 | 85,14 |
| Madencilik | 23 | 365 | 702 | 2,63 | 3,40 | 1,33 |
| Tarım | 23 | 93 | 481 | 2,63 | 0,87 | 0,91 |
| Toplam | 875 | 10.733 | 52.591 | 100,00 | 100,00 | 100,00 |
Bölgesel gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla 2018/11201 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Cazibe Merkezleri Programı kapsamında Malatya’nın da içinde bulunduğu Doğu ve Güneydoğu da yer alan yirmi üç ilde. Özel sektör tarafından gerçekleştirilecek “İmalat” sanayi (US-97 kodu ile 15-37) ile “Çağrı ve Veri Merkezi” yatırımlarından uygun bulunan ve desteklenmesine karar verilen yatırımların. 6. Bölge için sağlanan destek unsurları ile enerji desteğinden aynı oran ve sürelerde yararlanması ve bunun içinde son müracaat tarihi ise 31 Aralık 2020 olarak belirlenmişti.(Bu süre 2846 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararı ile 21.08.2020 tarihi olarak belirlenmiştir.)
Cazibe Merkezi Programı Kapsamında Sağlanan 6.Bölge Destek Unsurları
- Katma Değer Vergisi istisnası (Makine ve teçhizatlar için)
- Gümrük Vergisi muafiyeti
- Kredi Faiz desteği
- Vergi İndirimi (İndirimli Gelir/Kurumlar Vergisi)
- Sigorta Primi İşveren hissesi desteği
- Sigorta Primi İşçi hissesi desteği
- Gelir vergisi (stopaj) desteği
- Enerji desteği
- İnşaat-Yapı Harçları Muafiyeti
- Emlak Vergisi Muafiyeti
- Damga Vergisi Muafiyeti
- Yatırım Yeri Tahsisi
Malatya’nın da içinde yer aldığı 23 ili kapsayan Cazibe Merkezleri Programı destekleri ile 2018-2020 yılları arasında Malatya da gerçekleştirilen yatırımlarda çok ciddi bir şekilde artış olduğu sağlanan bu artışın başta Malatya ekonomisine ve işsizliği önlemede ciddi katkı sağladığı görülmektedir.
Cazibe merkezleri programı kapsamında sağlanan desteklerin uygulandığı 2018-2020 üç yıllık dönem ile ondan önceki 2015-2017 üç yıllık dönemin karşılaştırılmasında,
- Düzenlenen yatırım teşvik belgesi sayısında yaklaşık yüzde kırk altı (%46)
- Yatırım tutarında yaklaşık yüzde yüz otuz yedi (%137)
- Öngörülen istihdam sayısında yaklaşık yüzde dört yüz yirmi (% 420) oranında artış gerçekleşmiştir.
| YILLAR | Belge Adet | Yatırım Tutarı Milyon TL. | İstihdam (Kişi) |
| 2015 | 34 | 209 | 583 |
| 2016 | 45 | 272 | 607 |
| 2017 | 111 | 2.023 | 4.010 |
| Toplam | 190 | 2.504 | 5.200 |
| 2018 | 96 | 949 | 10.068 |
| 2019 | 91 | 1.882 | 9.029 |
| 2020 | 91 | 3.100 | 7.929 |
| Toplam | 278 | 5.931 | 27.026 |
| Sayısal Artış | 88 | 3.427 | 21.826 |
| Artış % | 46,32 | 136,86 | 419,73 |
Malatya yerelinde ele aldığımız vergi ve istihdam teşviklerinin yatırımcılar için karar vermede etkin olduğu görülmektedir. Seksenli yıllarda Turgut Özal ile başlayan 1988 yılında yürürlüğe giren yeni teşvik sistemi (Kaynak Kullanım Destekleme Primi Kapsamlı) uygulamalarında düzenlenen yatırım teşvikleri kapsamında gerçekleşme yatırımların gerçekleşme oranında Kocaeli ile birlikte Malatya’nın ilk sıralarda yer aldığı. 5084 sayılı kanunla sağlanan desteklerle gerçekleştirilen yatırımlarda en fazla başvuru yapan iller sıralamasında ilk beş il içinde Malatya’nın da bulunmaktadır.
2018-2019 ve 2020 yıllarını kapsayan dönemde il dışından gelen özellikle emek yoğun olan hazır giyim ve tekstil sektöründe faaliyette bulunan yatırımcıların cazibe merkezi destekleri kapsamında Malatya’yı tercih ederek yatırım yaptığı dikkate alındığında vergisel ve istihdama yönelik teşviklerin yatırımlar için ne kadar etkin ve önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
2001-2017 döneminde on yedi yılda uygulanan teşvikler kapsamında düzenlenen 597 adet yatırım teşvik belgesinde 4.802 milyon TL yatırım ve 25.565 kişi istihdam öngörülmüştü.
Cazibe Merkezi Programı kapsamında (6.Bölge Teşviki) 2018-2020 dönemini kapsayan üç yıllık dönemde ise düzenlenen 278 adet yatırım teşvik belgesinde 5.931 milyon TL yatırım ve 27.026 kişi istihdam öngörülmüş olması vergisel ve istihdam teşviklerin yatırımcılar için önemini net olarak ortaya koymaktadır.
Yatırımcılar için Cazibe Merkezi Programı kapsamında desteklerin en cazip yönü ise yatırıma katkı payı oranın yüksekliği ve indirimli vergi oranının düşüklüğünün yanı sıra istihdam üzerindeki vergi ve sigorta primlerinin minimize edildiği sürenin on yıllık süreyi kapsamasıdır. Yatırımcılarının bu süreçte yaşadıkları en önemli sorun ise nitelikli işçi gücü ihtiyacıdır.
Malatya il genelinde mevcut 3 OSB ile projesi tamamlan ve yapım aşamasına gelen 2 ihtisas OSB ile Doğu Anadolu bölgesinde kurulu bulunan yaklaşık 600 fabrikası ile en çok tesisin ve istihdamın sağlandığı ildir.
Sonuç; Yatırımcıyı teşvik edici vergi ve istihdam politikalarının temel amacı yatırımdan elde edilen kazancın vergiden istisna edilmesi veya belirli bir süre ertelenmesi ile istihdam üzerindeki prim yünün devletçe karşılanması yoluyla işletmelerin maliyete dayalı rekabet güçlerini etkileyen faktörler minimize etmektir. Yatırımların teşvik edilmesi sadece girişimciyi değil aynı zamanda yaratılan ekonomik faaliyetin tüm ekonomi için yaratacağı fayda açsında değerlendirilmelidir. Yatırımcıların yatırım kararı vermeleri ve yatırımı gerçekleştirmeleri belirli bir süreç almaktadır. Bu nedenle uygulamaya konulan teşvik tedbirlerinin uygulama süresinin en az beş yıl ve yararlanma süresinin de en az on yıl olması bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.
“Bir fabrika 3 yılda kurulur. Çalışan ise 15-20 yılda yetişir! Şahsi düşüncelerle kaprislere kapılarak kabiliyetsiz insanları iş başına getirmeyiniz.Şirketler kabiliyetli insanların omuzlarında yükselmektedir.” Vehbi KOÇ
Mustafa Bahadır ALTAŞ
Yeminli Mali Müşavir