MAL BİLDİRİMİNDE BULUNMA ZORUNLULUĞU
(Mal Bildirimleri 2005 Yılı Şubat Ayında Yenilenecektir)
1. KONU :
04.05.1990 tarih ve 20508 sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren 3628 sayılı Kanunla, rüşvet ve yolsuzluklarla mücadele amacı ile memurlar ve Kanunda sayılan diğer bazı görevleri yapanlar için mal bildirimi zorunluluğu getirilmiştir.
10.08.1990 tarih ve 90/748 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, 3628 sayılı Kanunun 22 nci maddesine istinaden “Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelik” (RG 15.11.1990 – 20696) çıkarılmıştır.
Daha sonra, 07.12.1999 tarih 99/13770 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile, “Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” yürürlüğe konmuş ve bu yönetmelik 31.12.1999 tarih ve 23923 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Bunlar dışında 4389 sayılı Bankalar Kanunu’nun 9/1-b (R.G. 23.06.1999-23734) ve Bankaların Kuruluş ve Görevleri Hakkında Yönetmeliğin (R.G. 27.06.2001-24445) 16 ncı maddesi ile özel banka yöneticilerinin mal bildirimi yükümlülükleri düzenlenmiş ve ayrıca 5020 Sayılı Kanunla (R.G. 26.12.2003-25328), 3628 sayılı Kanun’un 17, 18 ve 20’nci maddelerinde, suçların takibi ve soruşturulması ile ilgili olarak, bazı değişiklikler yapılmıştır.
Son olarak ta Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan 3628 Sayılı Kanunun Kooperatiflerde uygulanmasına ilişkin 2005/1 No.lu Tebliğ ile (R.G. 15.1.2005-25701) kooperatifler, üst kuruluşları ve Tarım Satış Kooperatifleri birliklerinin mal beyanında bulunacak mensupları ile bunların mal beyanlarını verecekleri mercîler açıklanmıştır.
Aşağıda konu ile ilgili çok kısa aydınlatıcı bilgilere yer verilmiştir :
2. AMAÇ :
Mal bildirimi zorunluluğunun amacı rüşvet ve yolsuzluklarla mücadele edilmesidir. (Kanun ve Yönetmelik Md:1)
3. MAL BİLDİRİMLERİNİN KONUSU (Kanun Md:5, Yönetmelik Md. 8) :
Bildirim zorunluluğu olanların KENDİLERİNE, EŞLERİNE ve VELAYETLERİ altındaki ÇOCUKLARINA ait bulunan aşağıdaki mal varlıkları, mal bildirimlerinin konusunu teşkil eder.
a) Tüm taşınmaz mallar (arsa ve yapı kooperatifleri dahil),
b) Kendilerine aylık ödenenlerin net aylık tutarın beş katından, aylık ödenmeyenlerin ise Genel İdare Hizmetleri sınıfında birinci derecenin birinci kademesindeki şube müdürüne ödenen net aylığın beş katından fazla tutardaki aşağıdaki varlıklar (Bunlardan her birinin toplam değeri, beyan zorunluluğuna esas alınır ve tek kalem
halinde gösterilir) :
– Para ve para hükmündeki kıymetli kağıtlar,
– Hisse senetleri ve tahviller,
– Altın ve mücevherler,
– Her türlü kara, deniz ve hava taşıt araçları, traktör, biçer-döver, harman makinası ve diğer ziraat makinaları, inşaat ve iş makinaları, hayvanlar, koleksiyon ve ev eşyaları ile diğer taşınır mallar,
– Haklar,
– Alacaklar,
– Borçlar,
– Gelirler.
Beyan zorunluluğuna esas teşkil edecek net aylık miktarı, aylıklara uygulanacak katsayının belirlenmesini müteakip Maliye Bakanlığı’nca tesbit ve ilân olunur.
4. MAL BİLDİRİMİNDE BULUNMAK ZORUNDA OLANLAR VE BİLDİRİMLERİN VERİLECEĞİ MERCİLER(Kanun Md:2 ve 8,Yönetmelik Md:6):
Mal bildiriminde bulunmak zorunda olanlar, 3628 sayılı Kanunun 2’nci maddesi ile Yönetmeliğin 3’üncü maddesinde ve bunların mal bildirimlerini hangi makamlara verecekleri Kanunun 8’inci maddesi ile Yönetmeliğin 6’ncı maddesinde açıklanmış olup, ekteki tabloda tertipli bir biçimde gösterilmiş bulunmaktadır.
5. BİLDİRİMİN ve YENİLEME BİLDİRİMİNİN ZAMANI (Kanun Md:6 ve 7, Yönetmelik Md. 9) :
Mal bildirimlerinin (Kanunun 6’ncı ve Yönetmeliğin 9’uncu maddesinde yazılı sıraya göre) aşağıda belirtilen sürelerde yapılması zorunludur:
a) Bu Kanun Kapsamındaki göreve atanmada, göreve giriş için gerekli belgelerle
(Bildirim verilmedikçe göreve atama yapılmaz),
b) Bakanlar Kurulu üyeliğine atanmalarda, atamayı izleyen 1 ay içinde,
c) Seçimle gelinen görevlerde seçimin kesinleşmesini izleyen 2 ay içinde,
d) Mal varlığında önemli bir değişiklik olduğunda 1 ay içinde,
e) Yönetim ve denetim kurulu üyelikleri ile komisyon üyeliklerine seçim ve atamalarda göreve başlama tarihini izleyen 1 ay içinde,
f) Görevin sona ermesi halinde, ayrılma tarihini izleyen 1 ay içinde,
g) Gazete sahibi gerçek kişiler ile, gazete sahibi şirketlerin yönetim ve denetim kurulu üyeleri faaliyete geçme tarihini, sorumlu müdürleri, başyazarları ve fıkra yazarları bu işe veya görevlerine başlama tarihini izleyen 1 ay içinde,
h) Özel Kanunlarına göre mal bildiriminde bulunması gerekenler için, kanunlarında öngörülen süre içinde,
i) Göreve devam edilmesi halinde mal bildirimlerinin yenilenmesi, sonu (0) ve (5) ile biten yılların en geç Şubat ayı sonuna kadar olan dönemde (Kanun md.7, Yönetmelik Md:11).
Mal bildiriminde bulunmak zorunda olanların, kendilerini, eşlerine ve velâyet altındaki çocuklarına ait mal varlıklarında önemli bir değişiklik olduğunda, izleyen 1 ay içinde yeni edindikleri mal, hak, gelir, alacak ve borçlara münhasır olmak üzere ek mal bildirimi
vermeleri zorunludur. Yönetmeliğin 8’inci maddesinde belirtilen (görevlilere ödenen aylığın ve aylık ödenmiyorsa genel idare hizmetleri sınıfında 1’inci derecenin 1’inci kademesindeki şube müdürüne ödenen net aylığın 5 katını aşan) değişiklikler önemli değişiklik sayılır (Yönetmelik Md:10).
6. EŞLERİN MAL BİLDİRİMLERİ (Yönetmelik Md:4) :
Her ikisi de mal bildiriminde bulunmak zorunda olan eşlerin her biri ayrı ayrı mal bildiriminde bulunmak zorundadırlar. Bu takdirde eşlerden her biri, eşi ile velâyeti altındaki çocukların mallarını da bildirmek zorundadırlar.
7. BİRDEN FAZLA GÖREV DOLAYISIYLA VERİLECEK MAL BİLDİRİMİ (Yönetmelik Md:5) :
Kamu görevlilerinden aslî görevleri uhdelerinde kalmak kaydı ile ikinci bir görevi yürütenler (yönetim veya danışma kurulu üyeliği gibi) ya da vekâleten tedvir edenler, sadece aslî görevlerinden dolayı tek mal bildiriminde bulunurlar.
Diğer taraftan, kamu görevlisi olup ta 3628 sayılı Kanuna göre birden fazla mal bildirimimde bulunması gerekenler, ilgili mercilerden sadece birine mal bildiriminde bulunurlar. Mal bildiriminde bulunulan mercî diğer kuruma bilgi vermekle yükümlüdür.
8. MAL BİLDİRİMİ VERİLECEK MERCİLERİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI (Yönetmelik Md:7):
Mal bildiriminde bulunulan merciler, mal bildirimlerinin verilmesini izlemek için, birim veya personel görevlendirmek ve bildirimlerin süresinde verilmesini sağlamakla yükümlüdürler
Ayrıca müsteşarlar, merkez teşkilâtları ile varsa bağlı veya ilgili kuruluşlarında görevli her düzeydeki kamu personelinin mal bildirimlerinin verilmesini, inceleme ve karşılaştırılmalarının yapılmasını sağlamak ve gerekli görülen hallerde ilgili denetim birimlerince inceleme yapılması için girişimde bulunmak veya konuyu Cumhuriyet Başsavcılıklarına bildirmekle görevli ve sorumludurlar (Yönetmeliğin 7. Maddesine 25.4.2000 tarih ve 2000/660 Sayılı Kararla eklenen ikinci fıkra).
9. SÜRESİNDE MAL BİLDİRİMİNDE BULUNMAYANLAR (Yönetmelik Md:17) :
Mal bildirimlerinin verileceği mercîler, süresinde mal bildiriminde bulunmayanlara Tebligat Kanunu’na göre yazılı olarak ihtarda bulunurlar.
İhtarın kendisine tebliğinden itibaren bir ay içinde bildirimde bulunmayanlar hakkında işlem yapılmak üzere, yetkili Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusu yapılır.
Müfettişler ve muhakkikler de soruşturma ile ilgili olarak mal bildiriminde bulunmaya davet ettikleri kimselerden, verdikleri süre zarfında mal bildiriminde bulunmayanlar hakkında yetkili Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunurlar.
10. MAL BİLDİRİMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI (Yönetmelik Md:18) :
Yeni ve ek bildirimler, 6’ncı maddede belirtilen bildirimin verildiği yetkili merciler tarafından daha önceki bildirimlerle karşılaştırılır.
6’ıncı maddenin (b) ve (c) bendlerinde belirtilen mercilerde toplanan mal bildirimlerinde yer alan bilgiler, Başbakanlıkça belirlenecek esaslar çerçevesinde, kamu kurumları bilgisayarlarında mevcut bilgilerle bilgisayar ortamında ve gizliliği sağlanacak şekilde karşılaştırılır. (Bu fıkra 7.12.1999 tarih ve 99/13770 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan, Mal Bildiriminde Bulunulması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle eklenmiştir.)
Yapılan karşılaştırma sonucunda gerçeğe aykırı bildirimde bulundukları veya haksız mal edindikleri, kaçırdıkları veya gizledikleri anlaşılanlar hakkında, yetkili mercilerce Cumhuriyet Başsavcılıklarına suç duyurusunda bulunulur.
11. BİLDİRİMLERİN GİZLİLİĞİ (Kanun Md:9, Yönetmelik Md:15) :
Mal bildirimleri, bildirimde bulunanın özel dosyasında saklanır. Soruşturma ve kovuşturmaya yetkili kişi ve merciler dışında kimseye açıklanmaz ve verilmez. Ayrıca bunlardaki bilgiler ve kayıtlar esas alınarak içeriği hakkında yayında bulunulamaz.
12. HAKSIZ MAL EDİNME (Kanun Md:4, Yönetmelik Md:2) :
Mal bildiriminde bulunmak zorunda olanların, Kanuna ve Genel ahlaka uygun olarak sağlandığı ispat edilemeyen malları veya bunların sosyal yaşantısı bakımından gelirleriyle uygun kabul edilemeyecek harcamalar şeklinde ortaya çıkan varlık artışları, Kanun’un uygulanmasında haksız mal edinme sayılır.
13. HEDİYE VE HİBELER (Yönetmelik Md:13 ve 14) :
Mal bildiriminde bulunmak zorunda olan kamu görevlileri ve bunların eşleri, milletlerarası protokol, mücamele ve nezaket kaideleri uyarınca veya diğer herhangi bir sebeple, yabancı devletler, milletlerarası kuruluşlar, sair milletlerarası tüzel kişiler, Türk uyruğunda olmayan herhangi bir gerçek veya tüzel kişi veya kuruluş tarafından kendilerine verilen hediyelerin değerinin 10 aylık net asgarî ücret toplamını aşan tutarda (imzalı hatıra fotoğraflarının çerçeveleri hariç) olması halinde, bunları aldıkları taraftan itibaren 1 ay içinde, kendi kurumlarına teslim etmek zorundadırlar.
Bilindiği üzere 01.01.2005 ten itibaren geçerli aylık brüt asgari ücret seviyesi 488,70 YTL. ve bunun net tutarı ise 350,15 YTL’dir.
Hediye ve hibelerin gerçek değerlerinin 10 aylık net asgarî ücret tutarını aşıp aşmadığının tesbiti için, yurt içinde alınış veya yurt dışından dönüş tarihinden itibaren 10 gün içinde, değer takdiri için ilgili kurumları vasıtasıyla bulundukları ilin defterdarlığına gönderilmeleri gerekir.
VUK’nun 72. maddesine göre kurulan takdir komisyonunca takdir edilip, sonucu en geç 10 gün zarfında ilgiliye ve bağlı bulunduğu kuruma bildirilen hediye ve hibe niteliğindeki eşyadan değeri 10 aylık net asgari ücreti aşanlar, ilgilisi tarafından en geç 10 gün içinde kendi kurumlarına teslim edilir.
Bunlar, ilgili kurumca sergilenmek veya başka bir şekilde muhafaza edilmek suretiyle değerlendirilebileceği gibi, ilgisi sebebiyle diğer bir kuruma da tevdî edilebilirler.
14. CEZALAR (Kanun Md: 10-16) :
Kanunda öngörülen cezalar aşağıda bir tablo halinde gösterilmiştir:
Yapılan ihtara rağmen bu ihtarın tebliğinden itibaren 30 gün içinde mazeretsiz olarak mal bildiriminde bulunmayanlar (Kanun Md:10 ve 15) 3 aya kadar hapis cezası ve
Ceza süresi kadar kamu hizmetinden yasaklanma
Soruşturma ile ilgili olarak verilen süre içinde mal bildiriminde bulunmayanlar (Kanun Md:10 ve 15) 3 ay – 1 yıl hapis cezası ve
Ceza süresi kadar kamu hizmetinden yasaklanma
Gerçeğe aykırı mal bildiriminde bulunanlar (Kanunen daha ağır bir cezayı gerektirmiyorsa)
(Kanun Md:12 ve 15) 6 ay – 3 yıl hapis cezası ve
Ceza süresi kadar kamu hizmetinden yasaklanma
Haksız mal edinenler ve haksız edinilen malları kaçıranlar ve gizleyenler (Kanun Md:13, 14 ve 15) 3 – 5 yıl hapis ve 5 – 10 milyon TL ağır para cezası ile zoralım (müsadere) ve müebbeten kamu hizmetlerinden yasaklanma.
Mal bildirimlerinin gizliliğine uymayanlar (Kanun Md:11) 3 ay – 1 yıl hapis cezası (fiili basın yolu ile işleyenlere verilecek ceza % 50 oranında artırılır.)
Soruşturmaya yetkili mercilerce istenen bilgileri gecikmeksizin, makûl sürede vermeyenler (Kanun Md:20) 1 yıldan üç yıla kadar hapis cezası
Kanunun 13’üncü maddesinde öngörülen haksız mal edinenlerle, bunları kaçıran ve gizleyenlere ilişkin 5 milyon TL.’dan 10 milyon TL’na kadar olan ağır para cezasının 2005 yılında, aşağıda açıklanan şekilde uygulanması söz konusudur :
• 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 4421 sayılı Kanunla (R.G.01.08.1999-23733) değişik ek 1 ve ek 2’nci maddeleri hükmüne göre, 3628 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1999 yılında 5 milyon TL.dan 10 milyon TL.’na kadar olan para cezaları o yıl itibariyle 12 misline yükselerek 60 milyon TL. ve 120 milyon TL. olmuş (Ek Md:1/8) ve bu tutar o tarihten itibaren her takvim yılı için yeniden değerleme (VUK Md:298) oranında artarak 2005 yılında 495.528.762,- TL. (495,53 YTL.)ve 991.057.524,- TL. (991,06 YTL.) na ulaşmıştır. Bu tutarlar, 5252 sayılı Kanun’un yürürlüğe gireceği 01.04.2005 tarihine kadar geçerli olduğu cihetle, 2005 yılı Şubat ayında yapılacak mal beyanlarına, bu ağır para cezaları uygulanacaktır.
• 01.04.2005 tarihinde yürürlüğe girecek olan 5225 Sayılı “Türk Ceza Kanunu’nun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun”un 4/b-8. maddesine göre, söz konusu cezalar, bu tarihten itibaren 5 ve 10 milyon TL.’nın 44 katına, yani 220.000.000,- TL. (220 YTL.) ile 440.000.000.- TL. (440 YTL.) na inecek ve ayni Kanunun 5’inci maddesi hükmü gereği, adlî para cezasına dönüştürülmek suretiyle, o isim altında uygulanacaktır.
• Böyle olunca, Ceza Kanunlarında geçerli kuralın failin lehinde olan hükmün tatbiki olması sebebiyle (765 sayılı TCK Md:2/2), 2005 yılı Şubat ayında veya 01.04.2005 tarihine kadar işlenen suçlara ilişkin 495,53 ve 991,06 YTL. lık ağır para cezalarından o tarihe kadar tahsil edilmeyenler, 220 ve 440 milyon YTL. lık adlî para cezasına dönüşecektir.
Yukarıdaki tabloda özetlenen cezalar, Kanunun 10’uncu maddesinin ilk fıkrasında yazılı olan 3 aya kadar hapis cezası hariç, tecil edilemez, bunlardan şahsî hürriyeti bağlayıcı olanlar, para veya tedbire çevrilemez, failleri hakkında T.C.K.’nun 119’uncu maddesi hükümleri uygulanamaz. (Kanun Md:16)
15. SORUŞTURMA USULÜ (Kanun Md:18 – 19) :
3628 sayılı Kanunda yazılı olan ve 5020 sayılı Kanunla bazı değişikliklere uğrayan suçlara ilişkin suç ihbarları ve soruşturma usulü hakkındaki esaslar, Kanunun 18 ilâ 20’nci maddelerinde açıklanmış olup, bu konuda ayrıca bilgi verilmesini lüzum görülmemiştir.
16. MAL BİLDİRİMİ (Yönetmelik Md:12) :
Mal bildirimlerinin, mal bildirimi formları doldurmak suretiyle yapılması gerekir. Form tek nüsha olarak doldurulur ve tarih konularak imzalanır.
Mal bildirimi formlarının Başbakanlık Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğünden temini mümkün olduğu gibi, www.basbakanlik.gov.tr adresinden yüklenmek suretiyle bilgisayar ortamında da temini mümkündür. Böylece temin edilen formlar bilgisayarda doldurulduktan sonra imzalanarak ilgili kurumlara verilebilir.
Söz konusu formun bir örneği ekte sunulmuş olup, bunun fotokopi ile çoğaltılarak kullanılması mümkündür.